Nét cổ đang phôi phai?
Nhắc đến Cao nguyên đá Đồng Văn, bất cứ ai cũng có thể nghĩ tới ngay đến cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, với vô vàn các dãy núi đá. Không những thế, đến với Hà Giang ít ai có thể bỏ qua khu phố cổ Đồng Văn với những ngôi nhà trình tường có “tuổi” từ 100 cho đến gần 300 năm cùng khu chợ cổ tấp nập với những sắc màu vào những phiên chợ… Thế nhưng giờ đây, những giá trị văn hóa đặc sắc đó đang dần bị mất đi.
Phố cổ Đồng Văn
Theo báo cáo của huyện Đồng Văn, phố cổ Đồng Văn trước đây có 87 nhà cổ, nhưng đến nay chỉ còn khoảng 30 nhà là giữ nguyên vẹn. Thay vào đó là những ngôi nhà xây hiện đại nằm len lỏi, xen kẽ với nét trầm mặc có gần 300 năm nay.
Qua tìm hiểu chúng tôi được biết, một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên là do những ngôi nhà trình tường đó được đắp bằng đất, cột kèo bằng gỗ nên trải qua thời gian dài đã bị xuống cấp nghiêm trọng không còn an toàn mỗi khi mưa to, gió lớn. Một nguyên nhân nữa là trong thời gian qua khu phố cổ này có thêm nhiều cư dân địa phương khác tìm đến sinh sống…
Khu chợ cổ Đồng Văn
Anh Giàng Seo Pùa – một người dân bản địa ở đây cho biết: Gia đình tôi sống ở nhà cổ mãi khổ lắm, mỗi khi mưa to gió lớn là phải chạy sang nhà khác trú ngay không nhỡ sập thì chết. Các nhà bên cạnh xây bằng gạch, mái đổ bê tông chắc chắn sạch sẽ, còn nhà mình thì lúc nào cũng ẩm thấp…
Liền kề khu phố cổ là khu chợ cổ Đồng Văn được xây dựng từ những năm 20 của thế kỷ XX. Cột nhà chợ được xây bằng đá, nền lát đá tảng, mái lợp ngói âm dương. Khu chợ bề thế, vững chãi, là nơi giao lưu văn hóa, giao thương hàng hóa và là điểm đến của du khách trăm miền đến khám phá kiến trúc độc đáo và nền văn hóa chợ đặc biệt ở cao nguyên Đồng Văn.
Tuy nhiên, từ năm 2010 toàn bộ hoạt động của chợ phố cổ đã được chuyển đến hoạt động tại chợ mới, để lại nơi đây vào tình trạng trống vắng. Những dãy nhà chợ vốn thâm trầm nay vắng đi sự nhộn nhịp của người mua, người bán vào những ngày chủ nhật hằng tuần càng làm cho khu chợ trở nên u trầm hơn.
Không còn những cảnh mua bán tấp nập, hay những hình ảnh của chảo thắng cố lớn nghi ngút khói bên cạnh đó là đồng bào gặp gỡ nhau với chén rượu ngô cay nồng... Du khách giờ đây đã không còn được chụp những tấm ảnh lưu niệm như vậy nữa…
Quán cà phê trong khu phố cổ Đồng Văn
Cách nào giữ hồn khu phố cổ?
Trao đổi với chúng tôi, ông Hoàng Văn Thịnh - Chủ tịch UBND huyện Đồng Văn cho biết, trước đây cả khu vực phố cổ có 87 nhà cổ, nhưng đến nay chỉ còn khoảng 30 nhà là giữ nguyên vẹn được. Qua nhiều năm, các nhà cổ xuống cấp, do nhu cầu của người dân nên họ tự ý xây dựng lại hoặc xây dựng thêm một số công trình trong nhà.
Chính quyền huyện có biết nhưng cũng chỉ biết vận động bà con không nên tự ý xây dựng lại chứ cấm họ xây thì cũng khó. Nhà cũ mục nát hết mà không cho xây sửa gì thì không được. Đối với khu chợ Đồng Văn chật chội quá, người dân đề nghị xây chợ mới, rộng hơn để phục vụ nhu cầu của nhân dân. Bây giờ chuyển ra chợ mới rồi thì chẳng ai vào chợ cũ nữa đành bỏ không.
Bảo tồn và phát triển không gian phố cổ Đồng Văn
Không biết vì muốn bảo tồn kiến trúc cổ hay tạo thuận lợi cho bà con kinh doanh, chính quyền nơi đây đã dời nơi họp chợ. Nhưng đối với du khách, khi được hỏi, họ đều có chung một ý kiến: Nếu chuyển hết sang chợ mới, chợ cổ Đồng Văn chỉ còn cái xác không hồn bởi muốn bảo tồn chợ cổ, không thể không bảo tồn không gian văn hóa trong nó.
Có lẽ, bài toán bảo tồn và phát triển không gian phố cổ Đồng Văn đang được đặt ra bức thiết hơn bao giờ hết. Với việc tu tạo các ngôi nhà đang xuống cấp, thiết nghĩ, điều quan trọng không phải là nhà nước cấp bao nhiêu tiền, mà hơn thế, phải làm sao cho người dân có thể tạo ra thu nhập từ giá trị của khu phố cổ mà họ đang sống. Bởi vậy, ngoài việc hỗ trợ ban đầu cho một số công trình trọng điểm, chính quyền địa phương đang có kế hoạch tổ chức và hướng dẫn cho đồng bào cách khai thác các lợi thế về du lịch của mình và khi những giá trị văn hóa biến thành lợi ích vật chất, người dân sẽ tự mình gìn giữ.